76
Enkonduko
Mi pensas ke tre malfacilas forgesi tion lernintan en la familio kaj en la socio en kiu oni vivas. Ĉio
kion oni instruis al ni organizas nian agadon kaj nian penson aŭtomat-maniere. Kaj mi demandas al
mi: kiom komplekse rezultas ŝanĝi ĉi tiun regulon kiu ellaboras nian estmanieron? En la analizado
de iu vivo estas necese reiri al la pasinteco kaj pritaksi la bonajn kaj malbonajn aferojn kiujn ni lernis
dum nia edukiĝo ĉar en ĝi ni trovos la eksplikon de tio kio ni estas. Kaj ĉi tiu tasko estas necesa ĉar
male ni ne povus imagi al ni ke nia agmaniero sekvas unu solan kaj naturan formon de konduto, unu
solan komunan saĝon.
La sperto konformigas la evoluon de la penso sed ankaŭ la pens-maniero estas en rilato kun la pro-
greso de la spirito kiu tute estas sensiveco kaj perceptado. Ne ekzistas ia uniforma penso por ĉiuj.
Sed, jes ja, estas ia nova formo rezonadi pli subtila kaj evoluinta al kiu ni devas aspiri. Ia am-sento
kiu honorigu nin.
Mi ĉiam sentis la neceson kompreni la kialon de la gravaj diskriminacioj kiujn suferas la virino en la
mondo. Kaj en tiu kono-serĉado mi trovis matriarkecajn sociojn kie la virinoj organizas la laboron,
demarŝas la ekonomion, la plenumadon de la leĝo kaj regadas. Socioj en kiuj ilia inteligento estas
respektata de ĉiuj kaj oni admiras ilin pro la kuraĝo kiuj ili montras en la alpreno de decidoj en la
komunumo.
Temas pri komunumoj en kiuj la matriarkeco ne signifas la malon el la patriarkeco, sed alian pli
egalecan manieron organizi la socion kaj la vivon. En tiuj socioj la patrino estas la forto kiu edukas
kaj ensociigas la gefilojn, tiu kiu instruas pri la respekto al la geolduloj kaj la geinfanoj. Ŝi gvidas la
familion kaj establas la leĝon, sed ne regas per ia altruda povo kiu devigas, sed per ia patrina aŭtori-
tato agnoskita de ĉiuj, kiu konsilas kaj strukturas la socion.
Mi ĉiam pensis ke la sola maniero ŝanĝi la stereotipitajn valorojn de unu socio estas pere de la
edukado. Ĉar la geinfanoj estas timidaj kaj neeviteblaj projektoj de estonteco. Montri la mondon de
la matriarkecaj socioj en la lernejoj, alportus ian pli poliedran rigardon de la mondo, pli ĝusta kaj pli
justa akorde kun la vera historio de la homaro. Historio kiun oni rakontis al ni profunde deformita.
Krome tio estus alia maniero efiki kontraŭ la diskriminacio kaj la mistrakto kiun suferis kaj suferas la
virino.
Plaĉas al mi realigi agadon kiu stimulu pli ekvilibran kaj egalecan rigardon de la personoj. Kie ni (la
inoj) kaj ili (la viroj) konstituus ensemblon kiu pliriĉigu nian vivon. Ke ni ĉiuj sciu alporti kaj ekvilibrigi
la virinecon kaj la virecon kiujn ĉiu sekso havas kaj disvolvi ambaŭ valorojn, ekde la koro. La viroj,
zorgantoj de la familio kaj prudentaj en la decidoj kiuj formas la sociajn strukturojn. La virinoj, sin-
donemaj entreprenantaj kaj instigantaj de homaj valoroj en la politiko, kiuj alportus sekurecon kaj
amon al la novaj generacioj. La viroj, kunlaborantoj de la virinoj: la virinoj, kunlaborantinoj de la viroj,
en iu totaleca ensemblo kiu dignigus ĉiujn.
Sekve mi prezentos la datumojn pri la laboro sur la tereno realigita en matriarkecaj socioj al kiuj mi
vojaĝis –bissagoj, mosuoj kaj ĥuĉitekoj–. Mi analizos komunajn elementojn kaj diferencojn inter la
matriarkecaj socioj kaj nia patriarkeca socio. En la jaro 2005 mi entreprenis tri vojaĝojn: al la insulo
Granda Orango, en la insularo de la Bissagoj, En Gvineo Bissau (bissagoj); Ĉinio, en la provinco de
Junnano (mosuoj) kaj Ĥuĉitano (Juchitan), en la ŝtato de Tehuantepec (potencaj virinoj de Ĥuĉita-
no, Meksikio). Mia intenco estis kontroli realaĵojn malsamajn ol tiuj miaj, ekscii ĉu estas iu ajn loko
en la mondo kie la virinoj regadas aŭ havas ian malsaman gravan socian rolon. Mi preparis min
vojaĝi sola, tre malproksimen, al izolitaj kaj, foje, malfacile alireblaj komunumoj.
Anna Boyé estas antropologiistino kaj foto-ĵurnalistino specialigita pri socia
esplorado kaj raportado. Ŝia verkaro estas la rezulto de vojaĝoj kaj esploroj
en la plej diversaj lokoj kun speciala intereso pri la virina problemaro.
La sekva teksto estas E-traduko de iu el siaj artikoloj, per kiu ŝi priskribas
kelkajn matriarkecajn komunumojn kun kiuj ŝi kunvivis dumtempe en diver-
saj lokoj en la mondo.
77
Vojaĝaj notoj.
Bissagoj. Gvineo Bissau.
Mi pensas pri tiuj tagoj kiam mi vizitis la bissagojn, en la insulo Granda Orango, fronte al la mar-
bordo de Gvineo Bissau. Tie la virinoj havas tutan aŭtoritaton, ili organiziĝas en asocioj kiuj demarŝ-
adas la ekonomion, la socian bonstaton kaj la leĝon. Estas ili kiuj donas sankciojn, gvidas, konsilas,
disdonas kaj oni respektas ilin kiel absolutaj mastrinoj de la domo kaj la tero. La viroj estas konsider-
ataj kiel infanoj kiujn oni devas protekti. Oni kalkulas je ili por la plugado de la kampoj, la ĉasado de
la simio kaj la fiŝkaptado. Oni valoras en ili la sensivecon de ilia karaktero kaj la brutan forton en la
laborado en la kampoj. La familioj loĝas en kabanoj el ruĝa argilo kaj pajla tegmento, sen elektra
lumo kaj flua akvo.
La insularo de la Bissagoj, kun palmo-kampoj, arbaraj savanoj, grandkvanto da migraj akvo-birdoj,
testudoj, hipopotamoj kaj krokodiloj estas ia paradisa loko. La tempo forblovas dum la observado de
la personoj. En nia ĉiutaga dialogo (mi loĝadis en iu kabano en la ĝangalo, kun Kinta, la prezidant-
ino de la virina asocio de Etiogo, kaj Estevo) tre impresis min ilia senzorgo pri la pasado de la horoj.
Foje mi demandis al ili kio plaĉis al unu pri la alia. Al Kinta plaĉis la fizika forto, la dolĉeco kaj la
sekso de Estevo: “Tiu kiu ne praktikadas la amon ne estas feliĉa”, ŝi diradis. Kaj al Estevo plaĉis la
inteligento kaj la respondecemo de Kinta. Li diradis: “Ŝi scias pri la aferoj de la vivo, konsilas al mi,
klopodas ke mi ne malsatu. Mi ĉiam laboras por helpi ŝin, mi estas kontenta viro”.
Sidante antaŭ la pordo de la kabanoj la inoj fervore dediĉiĝadis al la selektado de semoj de anakar-
dio, kaj babiladis. Granda kvieto invadadis ĉion. La familioj posedis malgrandajn hortojn por la pro-
pra uzado, kaj komunumajn terenojn kiujn kultivadis la virinoj. La virino okupiĝas selektadi kaj decidi
la semadon, la rikoltadon de la fruktoj de la anakardiaj arboj, kiujn ŝi uzos por fari vinon el palmo.
Oni kalkulas je la viroj por la ĉasado, la fiŝkaptado aŭ la bruta forto. En Etiogo oni ne konsideris
grava afero la akumuladon, la nutraĵoj estis por la ĉiutaga konsumo. Nur la vino de palmo estis
staplita por la dumjara konsumado.
Konversaciante iam kun Kinta mi demandis al ŝi ĉu ŝi povus aĉeti pli da tero por sia horto, ŝi res-
pondis al mi ke tie ne estis necese akiri ion ĉar oni povus alpropriigi al si la tutan deziratan terenon,
“la virga tero apartenas al tiu kiu ĝin kultivas”, sentencis ŝi tute trankvila,
La baloberinoj (sacerdotinoj) havas la rolon diskonigi la saĝon de la prauloj, en la rito de inicado al
la adolta mondo. Dum ĉi tiu ceremonio ili ĵuras regi la familion, organizi la laboron, klopodi la bon-
staton kaj garantii la leĝon. Estas miriga ĉi tiu matriarkeca kulturo en kiu, laŭ rakontas Neto, sidante
kun iu grupo de viroj en la strando kaj drinkante vinon el palmo: “Ŝi estas pli forta kaj inteligenta,
kvankam plaĉus al ni ordoni kaj organizi, ni ne sentas nin kapablaj estri la familion. Estas la tradicio,
la kutimo de niaj prauloj. Ĉiam estis tiele…”. Kaj li konkludas: “Oni devas atingi bonan fiŝkapton ĉar,
male, la inoj ĉagreniĝas kaj ekkaptas nin ĉe la testikoj ĝis igi nin perdi la energion…”.
Foje mi demandas al mi kial supervivis tiu ĉi socio. Sendube la geografia izoliĝo de la insularo de la
Bissagoj, la ekstrema malriĉeco de la lando kiu malfaciligas la aliron al la insuloj, la civilaj militoj, la
korupto de la ĉefurbaj registaroj, kaj dum la epoko de la portugala koloniado, la altvalora saĝo de la
bissaga reĝino, Pampa Kanjimpa (1910), kiu tenis apartigitaj la portugalanojn per paktoj kaj donacoj,
estis decidaj faktoroj de la malgranda disvastiĝo de la patriarkeca socio, kiu cetere, superregas la
ceteron el la lando.
En la socioj kie regadas la inoj, la kulto al la prauloj, al la tradicio, al la aŭtoktono kaj al la figuro de
la patrino estas centraj valoroj. Kun la escepto de la insularo de la Bissagoj, Gvineo Bissau estas
afrika patriarkeca lando, kun muzulmana plimulto, kie ofte la viroj havas pli ol unu virinon.
Mosuo. Ĉinio.
Estas iu loko rande de la lago Lugu, kie la filinoj estas bone akceptataj. Iu donaco kiu igas la fami-
lion pli granda kaj potenca. Inter la provincoj de Junnano kaj Suĉvano, loĝas unu malgranda komun-
umo, proksimume tridek-mil enloĝantoj, la mosuoj, kie la vininoj administras la posedaĵojn, organi-
zas la laboron kaj regadas laŭ tradicio. Tie la viroj sin sentas liberaj kaj la rilato kun la familio estas
tio plej grava por ili. La hejmo estas la nukleo kie oni organizas la ekonomion, la laboron kaj la so-
cian strukturon.
La matriarkino estas ia figuro amata de ĉiuj; oni respektas ŝin pro ŝia saĝo kaj la aŭtoritato kiun ŝi
posedas baziĝas sur ĝi. Ŝi distribuas las taskojn de la grupo laŭ ĉies inteligento, kapablo kaj forto.
Ne ekzistas la figuro de la edzo. La inoj unuiĝas per amo kun viroj kiuj vizitas ilin dumnokte. La
78
patroj havas nenian respondecon rilate al la gefiloj, kiuj ĉiam loĝas en la patrina klano edukitaj de
siaj onkloj.
Dum la festoj de Novjaro mi ĉeestis la “Ceremonion de la Jupoj” en la domo de la familio Ĥio, de la
mosua etno. La ritualo de inicado de la virino al la adolta monto. Kizujuki metita sur la korpo de unu
porko sekigita per la suno, kiu simbolas la prosperon, estas vestata de sia patrino per iu blanka ju-
po, ruĝa kaj ora kazako, kolora zono kaj iu nigra kotona peruko kun floraj kaj perlaj ornamaĵoj. Poste
sidante apud ŝi la matriarkino ĉi tiu konsilis sian nepinon: “Estu bonkora, ne diskutu, respektu la plej-
aĝulojn kaj studu por la bono de la familio, ĉio estas facila”. Morgaŭ ĉio estos malsame. Kizujuki
scias ke ŝi havos unu privatan ĉambron, kie iam ŝi ricevos la vizitojn de amoro kaj havos sian
propran familian respondecon.
Mi kunvivis dum unu monato kun la mosuoj, dormis en iliaj simplaj lignaj domoj, foje en malkonfortaj
situacioj ĉar dumnokte tre malaltiĝis la temperaturo kaj malvarmis. Mi estis regalita per butera teo
kaj maizaj bulkoj, rizo, legomoj. La inoj ĉirkaŭ la sakrala fajro de la prauloj eksplikis al mi historiojn
de siaj kutimoj, sia sento. Komence ili estis timidaj, hontis esti fotitaj, rezistis miajn demandojn per
rideto, kaj fuĝadis.
En la lago Lugu, en Ĉinio, foje mi konversaciadis kun Jaremina (matriarkino de la familio kiun mi
ofte vizitadis), pri mia vivo, mia familio, mia filo. Ŝi, estis preparante la teon, kaj oferis al mi panon el
rizo, dum aŭskultadis min. Iutage mi rakontis al ŝi ke en nia socio la viro kapablas torturi iun virinon,
eĉ, mortigi ŝin. Jaremina fikse rigardis min kaj ŝajnis nekapabla kompreni ke io tia povus okazi. Mi
pensas ke en ies menso povas esti akceptata nur tion kion oni travivis aŭ eble ankaŭ aliajn similajn
spertojn. Tion malsaman, foje, oni ne povas kompreni.
Ene de la familio la matriarkino estas elektata surbaze de sia kvalito kaj kapablo, ne pro sia aĝo kaj
aliaj cirkonstancojn de hereda aŭ konstanta karaktero. Ĉi tiu povo estas nek celata nek speciale
dezirata, oni travivas ĝin kiel ia natura estmaniero. Foje dum ni konversaciadis kun Jaremina (apud
mi ĉiam, Li, la juna tradukisto de la najbara provinco) kaj mi demandis al ŝi ĉu ŝi estis feliĉa, ŝi mon-
tris al mi la stelojn kaj ridis… kaj tiele mi kunhavis kun Jaremina tre belajn momentojn.
Mi legas en la libro “La simileco de la mondo” de Mercedes Fernández Martorell, antropologiistino
de la Universitato de Barcelono: “La teorio de la simileco proponas ke nuntempe la interrilatoj inter
ĉiuj popoloj el la mondo” estas markitaj de la tre fluaj medioj kiuj ni produktis por la interkomunikado
kaj ke ĉi tiu cirkonstanco povus favorigi kaj ebligi la komunumecon de la speco”.
Nun mi pensas ke ĉiuj ni estas egalaj en niaj kapabloj, en niaj korpoj, en nia animo, sed malsamaj
en la kontemplado, en la historio, en la boneco de niaj koroj, en la subtileco de nia penso.
Nur, mi diras al mi, ke estas io senŝanĝa en nia ĉiutaga sperto: la suno, la luno, la steloj (kaj per tio
mi memoras Jareminon). La suno kiu elsavas nin el la nigra mallumo de la nokto. La luno vojaĝ-
kunulino kiu, per allogaj kaŝoj, sendas mesaĝojn al ni kaj malfermas nin al la kono. Kaj la steloj kiuj
parolas al ni pri aliaj sferoj. Kaj fine denove ni akompanataj de aliaj. La aliuloj, la similuloj, la amikoj,
ili: civilizacioj kaj kulturoj, blindaj armeoj, etaj eroj kiuj formas sociajn retojn.
Ĥuĉitano. Meksikio.
En Ĥuĉitano (Juchitan), sude de Meksikio, en la istmo de Tehuantepeco, la komercado kaj la ne-
gocado estas demarŝataj sub la kontrolo de la virinoj, zapotekaj indiinoj, kiuj kontrolas la ekonomian
vivon de la urbo. Ili posedas multekostajn manlaboritajn kostumojn kaj orajn juvelojn kiuj estas he-
redataj de patrinoj al filinoj. Ili estas agnoskataj en tuta Meksikio pro ilia inteligento, kuraĝo, lerteco
kaj aŭdaco. La municipo troviĝas en iu ebenaĵo. Norde de Sierra Madre (Patrina Montaro). Trafluas
la urbon la rivero de la Hundoj. La urbo havas trinkeblan akvon kaj publikan iluminadon. La personoj
pergajnas sian vivon en la kamparo, kultivante sorgon kaj fazeolojn, la riverborda fiŝkaptado de la
palemono kaj en iu ajn fabriko de frid-trinkaĵoj aŭ farboj. Kvankam estas ankaŭ turismo, altirata de
ĝiaj festoj kaj ĝiaj bazaroj. Frida Kahlo, kies patrino estis de tiu regiono, ofte elmontris en siaj mem-
portretoj la tradiciajn kostumon kaj la juvelojn de la terzono.
En la urbo estas 78.493 enloĝantoj, el kiuj 37.936 estas viroj kaj 40.557 virinoj, kaj ĉi tiuj, de kiam
estas memoro, ĝuas aŭtoritaton kaj sendependecon eksterkutiman en iu patriarkeca kulturo kia
estas la meksika.
Kunvivadas iu matriarkeco kaj iu patriarkeco: “Sed jes ja, en ĉiutaga interbatalo” asertas la ĥuĉiteka
sociologiistino Marina Meneses. Ĉiu sekso havas sian propran teritorion. En Ĥuĉitano la inoj havas
sian spacon: la komerco, la organizado de festoj kaj “veloj” (popolaj festoj), la domo kaj la strato. La
viroj havas la sian: la kamparo, la fiŝkaptado, la politiko kaj la kantino. Kaj notindas la ekzistado de
iu ekonomio de viv-tenado en kiu la viro alportas la krud-materialon kaj la virino okupiĝas
79
prikomerci la produktaĵojn en la merkat-foiroj. Temas pri ia ekonomio en kiu la prestiĝo baziĝas en la
reciprokeco kaj la konfido inter virinoj.
Estas ili (la inoj) kiuj organizas la sistemon de turnoj aŭ kreditoj, por atingi monon, juvelojn kaj man-
laboritajn kostumojn. “Ni dediĉiĝas al la komercado kiel iu maniero certigi nin antaŭ la vivo, por senti
nin produktivaj, utilaj kaj kreivaj. Kaj por ke oni respektu nin laŭ tio kion ni estas kapabla doni”, eks-
plikas Marina. Tial ĉi tie la virinoj tre zorgas pri si, ili estas orgojlaj kaj kreis ian socian ordon de se-
kureco. Kaj la bazo de ilia forto estas en la disvolvo de matriarkecaj strukturoj kiuj ankoraŭ plu-
daŭras”.
Rogelia Martínez, socia batalantino, ĉiam akompanis min en mia kono-cela esplorado. Ŝi eksplik-
adis al mi, prezentadis min al siaj amikinoj kaj establadis helpo-ligilojn. Kun ŝi mi sentis min kom-
prenata, helpata kaj plifortigata antaŭ ĉiu ajn situacio. Rogelia paroladis al mi pri la figuro de la
patrino kiel forto kiu edukas la spiriton de la virinoj, igas ilin fortaj kaj noblaj, kuraĝaj kaj laboremaj.
Kaj pri la socia grav-eco kiun havas la kono de la valoroj kiuj ĉiam akompanas nin.
En Ĥuĉitano, la virinoj patronadis malriĉajn geinfanojn de la montaro, ĉi tiuj ne perdadis siajn deve-
najn familiojn, sed kunhavis kun “alia panjo” sian vivon, iu nova patrino kiu donas al ili domon, nutr-
aĵon kaj edukadon. Denove ĉi tiu malavara figuro de la patrino kiu donas socian viglecon.
Matriarkeco.
Mi taksas necese analizi la terminon matriarkeco. Unue mi citas la vortaron de la Reĝa Hispana
Akademio: “Estas ia socia organizaĵo, laŭtradicie atribuita al iuj primitivaj popoloj, en kiuj la estreco
koncernas al la virinoj. Femala superregado aŭ forta superecon en iu socio aŭ grupo”.
Nun la vortaro de Etnologio kaj Antropologio de Pierre Bonte kaj Michael Izard: “La terminoj patriark-
eco kaj matriarkeco ne estas simetriaj krom laŭ leksika senco: la “matriarkeco” difinas iun socian or-
ganizaĵon bazitan sur la patrinlinia identigo de la gefilaro kaj ne sur la povo de la virinoj. Sed iom-
post-iom ambaŭ terminoj iĝas semantike kompareblaj, akirante la termino “matriarkeco” samtempe
la sencon de “patrina rajto”, konceptado de la patrineco kiel taŭga por fondi ian statuton (disvolvigita
de Bachofen), kaj de superregado de la virinoj, koncepto kiu adresas al iu teorio de la povo kiu asig-
nas al la inoj ian institucian rolon similan al tiu kiun la viroj havas en la patriarkecan organizon”.
La vorto matriarkino devenas de la latina vorto mater (patrino), kaj de la greka vorto arĥé kiu havas
kelkajn signifojn: povo superregado, origino, komenco. Tial matriarkeco havas malsamajn tradu-
kojn: “komence estis la patrino”, “devenanta de la patrino”, “patrina principo”, “superregado de la
patrino” .
Strukturo de la matriarkeca socio:
La matriarkeco ĝenerale baziĝas en ia kulturo de agrara ekonomio. La kampoj kaj la domo estas
propraĵo de la klano kaj estas administrataj de la patrino kiel estrino de la klano. Ŝi estas la admi-
nistrantino de ĉiuj propraĵoj de la klano, la komunuma domo kaj la teroj, samkiel la enspezoj rezult-
intaj el la laboro de ĉiuj membroj de la grupo. Ŝi strebas al la bonstato de la grupo pri kiu ŝi respond-
ecas. La klano estas patrin-linia: la gefiloj estas parenciĝintaj al la patrino kaj portas ĉi ties familiajn
nomojn. La posedaĵojn oni heredas de la patrinoj al la filinoj. En la kazo de la mosuoj, la plejaĝa fra-
to helpas eduki la gefilojn de la fratino kaj estas la delegito de la klano rilate al la ekstero.
Tie la viro devas plenumi du malsamajn rolojn. Tiu de onklo en la propra klano, kie estas respektata
de ĉiuj kaj okupiĝas pri la edukado de genevoj, kaj tiu de patro en la familio de la virino kiun li amas,
kie li ne estas libera agi laŭvole. La viro loĝas ĉiam en la klano de la patrino, li ne posedas propran
domon. En la kazo de la etno bissaga la virino elektas la viron kiam ŝi iĝas seksmatura, kaj estas ŝi,
kiu prenas la iniciaton en ĉiuj decidoj. Kiam ŝi enuiĝas el sia edzo ŝi diras al li ke li foriru, kaj ŝi
restas kun la domo, la tero kaj la gefiloj.
En iu matriarkeco la klano estas patrinloka: ĝia idaro loĝas kun la patrino en la domo de la klano. La
patrino organizas la laboron de la tuta grupo. Ŝi havas la povon konsili, ne tiun ordoni. Ŝia konsilo
estas akceptata natur- kaj volont-maniere, ŝi havas nenian trudo-devigan povon. Ŝia povo baziĝas
sur la respekto al la familiaj necesoj kaj la respekto de ĉiu membro al la grupo. Temas pri familiaj
socioj de kunsento. La estrinoj aŭ reĝinoj ne povas ordoni tributojn. Iliaj postenoj estas honoraj.
La virino estas la sacerdotino aŭ plenumas la ceremoniojn de kulto al la prauloj, ili kredas je la re-
enkarniĝo. La morto estas nenia fino, sed ia stato de transiro al la mondo de la spiritoj kaj de la lu-
mo. Estas komuna la adorado kaj respektado al la fortoj de la naturo: la tero, la riveroj, la bestoj. La
mosouj de la Lago Lugu, faradas omaĝon al la diino Gamu de la montaro, kiu protektas ilin. La
80
kosmo estas femala. Ĉi tiu kredero manifestiĝas en la farado de lokaj sezonaj festoj kiuj ripetiĝas
laŭcikle: Ili estas en rilato kun la semado, la kreskado kaj la rikolto, poste kun la foiroj.
En la matriarkecoj kiujn mi vizitis la viro estas figuro amata kaj respektata. Ili ŝajnas feliĉaj ke oni
kalkulu je ili en la malfacilaj aferoj de socia organizado, demarŝado kaj decido. Kaj la inoj kiuj ne
igas ilin malsati, kiuj konsilas ilin; la inoj estas kontentaj kunvivi kun viroj kaj kiuj helpas ilin en la
taskoj kiuj agnoskas ties funkciojn, en ilia saĝo kaj kiuj korespondas ilian amon.
En la kazo de Ĥuĉitano oni samtempe travivas iun matriarkecon kaj iun patriarkecon. Mi eksponas
iujn datumojn en rilato kun tiu matriarkeca aspekto. Ĥuĉitano de Zaragozo estas agrara socio ka-
rakterigita per la cikla celebrado de festoj en rilato kun la rikolto. Popolaj festoj kie la malavareco kaj
la reciprokeco havas la socian fukcion niveligi ekonomiajn diferencojn kaj malebligi la hierarkion, kiu
estus ligita al la povo. El la plej riĉaj komercistinoj oni esperas pli grandan kunlaboron. Tiamaniere
oni starigas iun reton de reciproka helpo kaj apogo. Ĉi tiuj “veloj” (popolaj festoj) estas en rilato kun
zapotekaj animistaj kutimoj, kiuj adoradis bestojn kaj plantojn. Tial la “velo lacerto”, “velo prun-
arbo”… La Veloj permesas ke oni realigu ian konstantan redistribuadon de la riĉeco.
En Ĥuĉitano la ĥeredaĵon oni determinas per la patrina kaj patra linio La heredo dependa de la sek-
so: la filino heredas la posadaĵoj de la patrino (oraj juveloj kaj manfaritaj kostumoj) kaj la filo la po-
sedaĵojn de la patro. La domo estas kutimo ke estu “la domo de mia panjo”, eĉ kiam la dokumentaro
estus kun la nomo de la patro. Ĝenerale oni lasas kiel heredanton, tre matriarkece, la malplejaĝa
filino.
Kiel eblas ke en iu tiom patriarkeca lando kia Meksikio pluekzistus socion kie la komercado kaj la
negocoj estu sub la kontrolo de la virinoj, en iu geografia regiono kiu estas esenca por la tutmonda
komerco? En Ĥuĉitano la virinoj identiĝas kiel virinoj kaj la figuro de la patrino estas la centro de la
socio. Ŝi estas la impulsanta de la ekonomiaj valoroj kiuj aktivigas la komunumon, de la sociaj kaj
spiritaj valoroj kiujn ŝi inspiras en ĉiun filinon. Ŝia forto kaj decid-kapablo estas respektata de ĉiuj La
kulturo de tiu ĉi malgranda urbo estas centrita en la ino.
Pripensoj.
Mia celo estas alrigardi nian socion kaj identigi similecojn, komunajn trajtojn kaj diferencojn kun tiuj
ĉi matriarkecaj socioj. Unu frazo superstaras en mia kapo “En mia domo superregas mia edzino”, iu
komento ofte aŭdata da la buŝo de la viroj. Tiu frazo havas ian profundan signifon kiun oni devas
analizi. Ŝajnas kvazaŭ ia kolektiva identeco kuŝus enmetita en ĝi, ĉar la domo estas loko kie oni de-
cidas kaj oni organizas la agadon; ĝi estas la motoro de kie oni distribuas la energion por organizi la
vivon, kaj se la familio estas la socia unuo kiu strukturas nian socion, la domo iĝas politika spaco kie
oni demarŝas la ekonomion kaj oni regas. Kaj se oni enfokusigus la atenton pri la forto de la kaŝitaj
valoroj ne analizitaj kiel formoj de povo? Kaj mi reiras al la frazo “En mia domo superregas mia edz-
ino”. Kaj mi demandas al mi: Kion oni volas diri per tio ke en la domo superregas la virino? Ĉu estus
pro tio ke ŝi kontrolas la fizikan spacon kaj dispozicias pri potoj, vestaĵoj kaj ilaro? Aŭ pli bone ke ŝia
povo transcendas kaj enpenetras en ian simbolan mondon, kie kun infinita lerteco ŝi disvolviĝas? Ŝi,
kiu foje estas malobservema kaj revolucias ĉion kaj, alifoje, ĝuste male.
Mi analizas iujn aspektojn de la historio de la virinoj en Grekujo. Aidos kaj sophrosỳne estis la fe-
malaj virtoj pli valorigitaj en la greka urbo. Aidos estis la modesteco tre proksima al la priseksa hon-
to; sophrosỳne signifis la diskreteco kaj digno. Iu respektinda virino devus esti fakte nevidebla.
La doma spaco estis loko de agrikultura kaj manlabora produktado, ĉefe en rilato kun la teksaĵoj. La
doma laboro implicis longajn procezojn de ellaborado kaj transformado de la krudmaterialoj: mueli la
grenon, baki la panon, kuiri, purigi kaj prepari la teksajn fibrojn por ĉi ties ŝpinado kaj teksado. Ta-
men ĝi ne estis grave taksata. La teksa laboro estis ia esenca kontribuo al la ekonomio de la domo
kaj de la socio. La vestaĵoj estis ia formo de akumulado de riĉeco. Ili povis esti vendataj. La bildo de
Penelopo en la teksejo estas la ekzemplo de la ina idealo, kaj ŝia rajto teksi kaj teksi estas pridiskut-
ata de neniu, estis iu maniero rezisti. La ŝpinado estis la plej longa procezo de la teksa ellaborado.
Oni devis procesi la linon aŭ lanon por transformi ĝin en fadenon.
Sendube la aristotela tradicio kun ties malfeliĉa argumentado: “Ĉar la ino estas ino pro ia sen-
potenco: pro tio ke ŝi ne kapablas kuiri spermon ele de la nutraĵo en sia lasta etapo: pro la malvarm-
eco de sia naturo… La menstruoj estas ne pura spermo, sed kun neceso de ellaborado… tial miks-
ante la malpuran spermon kun la vira spermo oni okazigas la reproduktadon”, aldirektis mortigan
ponard-pikon, el kiu ni ankoraŭ ne rekuperiĝis. Kaj mi pripensas: Sub kiuj perspektivoj ni vidas? Ĉu
ni ne devus malproksimiĝi por pli bone vidi la panoramon? Ĉu studi kaj studi nin tra la nevidebleco,
de tio ne prilaborita nek establita, tra tio malaprecita? Eble por ke ĉio povu esti denove.
81
Mi aliras al “Le droit maternel” de Bachofen por rigardi la pasintecon kun precizeco: “Le principe
ma ternel est un principe d’universalité et comme la vie de la nature ignore toute restriction.
Du prin-cipe maternel est issui l’universelle fraternité de tous les hommes La famille fondée
sur le droit maternel conserve ce caractère typique, universel, que est à l’originede tout
d’eveloppement, et qui distin-gue la vie de la matière de celle de l´esprit… Cet aspect du
principe maternel-tellurique, que régit les Etats gynécocratiques, il a même touvé une r-
connaissance juridique. C’est sur lui que se fonde la principe de liberté et d´égalité univer-
selles, où nos retrouverons souvent un trait fondamental des peuples gynécocratiques.”.
Se la historio de la virinoj transitas per ĝia nevidebleco en la ĉiutaga vivo, ni devas starti de ĉi tie por
koni kiel ni konduti nun, kiel ni estas. Kiujn kondut-normojn ni ripetas: la bonaj kaj la malbonaj. Tiuj
kiuj igas nin virtaj kaj sublimaj aŭ tiuj kiuj misfamigas nin.
Ni devas rigardi aliajn horizontojn kaj studi la historion de aliaj kulturoj por ekkoni pri la konstruado
de la sociaj roloj de viroj kaj virinoj en ĉiuj ĝiaj aspektoj kaj diverseco. En tiu ci trairado de la ma-
triarkecaj socioj plaĉus al mi malfermi horizontojn al la penso pri “tio ebla”, nia estonteco.
Kaj ni devas establi rigardojn tre proksimajn por la plej profunda analizado. Priserĉi en la proksima
historio kiu estas tiu kiu elmontros al ni la veron. Observadi nin mem kaj observadi la virojn en iu
teniĝo de atento. Iu konstanta kritiko de nia agado igos ĉiujn nin pli saĝaj. Iu analizado de de niaj
vortoj prilumigos la konduton kaj kutimon. Per tio ni povos organizi ian strategion por vidi kaj nin vidi,
por ke ni priklarigu nian similecon kun la viroj kaj signalu la diferencojn. Kaj kune ni kaj ili desegnu
ian specion pli egalecan.
Alia datumo kiun oni devas detale analizi en ĉiuj kulturoj kaj en la mia propra estas, sendube, la fi-
guro de la patrino. La forto kaj la regado de la patrinoj. Tio kio egaligas ĉiujn nin, virojn kaj inojn. La
komuna datumo, preter la diferencoj, tiel en la matriarkecaj kiel en la patriarkecaj socio. En nia socio
la virino patrino havas esencan rolon. Sed estas necesaj virinoj kiuj ne ripetadu la lernitajn patriark-
ecajn skemojn, sed kiuj ekde sia propra ina esenco ribelu kontraŭ la socia mistrakto suferita laŭ-
longe de la historio, kaj sen submetiĝo, laŭte parolu kaj inspiru novan sekvendan vojon. Iu komuna
horizonto kie pli gravus esti ol posedi, kie la dialogo kaj la interakordo forĝu novan komunumon kie
virinoj kaj viroj, viroj kaj virinoj, marŝadu kune.
Mi scias ke mi devos rigardi, foje, en la mallumo de tio “ne dirita” kaj tio “ne establita” por scii kion
estas okazante kaj tion kio okazis. Atente esplori la paradoksojn per kiuj ni teksis nian historion, kun
kiuj ni ankoraŭ moviĝas ĉiutage, Konstati tion kion ni perdis, rigardi en la matriarkecaj socioj kie ni
ankoraŭ “estas” kaj reakiri el la forgeso tion kion ni “ankoraŭ povos esti”.
Ĉar en ĉi tiu batalo por trovi la vojon ni dignigos la tuta homan specion. Ni (la inoj) kaj ili (la viroj) en
iu harmonia ensemblo. En unu sola logiko. En unu sola sento. En unu sola horizonto.
KOMENTO
Ĉi teksto de Anna Boyé montras ke eĉ hodiaŭ ekzistas dise en la mondo postrestaĵoj de
tiaj matriarkecaj socioj kiuj, laŭŝajne, iam abundis en la mondo. Kaj ŝajnas ke la tipoj de
tiaj sociaj organizaĵoj estas, kaj sendube estis ĉiam, tiel diversaj kiel la nun dominanta
socitipo de la patriarkeco. Ja, ni povis konstati, dum la legado de la raporto de Anna
Boyé, ke la tri matriarkecaj modeloj priskribitaj de ŝi, krom la multaj komunaj trajtoj kaj
simileco inter ili, ankaŭ tre malsimilis unu el la aliaj rilate al la situacio de la viroj.
De feminisma vidpunkto estas favore taksata ĉiu matriarkeco. Sub tia rigardo estas ideal-
igata ĉiu komunumo en kiu la gvida socia rolo estas/is ludata de la virinoj. Anna Boyé
asertas ke la viroj vivantaj en tiuj komunumoj ine estrataj estas feliĉaj kaj kontentaj pri
ilia situacio. Sed la kazoj de la bissagoj kaj la mosuoj kiujn ŝi prezentas estas tipaj mode-
loj de tiel malegalecaj interseksaj rilatoj kiel la plej maljustaj patriarkecaj socioj. Nur la
tria el la modeloj prezentitaj de ŝi, tiu de la ĥuĉitanoj, kie kunekzistas –eĉ se ne tute har-
monie– ambaŭ modeloj, la patriarkeca kaj la matriarkeca, povas esti taksata kiel justa.
Cetere oni povas konsenti kun S-ino Boyé pri la ideoj kiun ŝi, en la fina parto de ŝia eseo,
esprimas rilate al la maniero kiel devus esti la interseksaj rilatoj en la socio.
