Lutero

Germanio 2003. Direktoro: Eric Till. Scenaro de Camille Thomason kaj Bart Gavigan.
Historia filmo bazita sur la biografio de la germana reformaciisto Martin Lutero. (1483-1546)
La filmo sufiĉe kvalitas ĉiuaspekte: bona fotografio, brila interpretado de la geaktoroj -speciale menciinda estas la interpretado de la aktoro Peter Ustinov en la rolo de la Princo Federiko de Saksio-, bona adaptiĝo al la temo kaj ankaŭ trafe bazita en la historio, sed kun kelkaj esceptoj pri kiuj ni okupiĝos en ĉi raporto.
Lutero estas konsiderata la iniciatinto de la Reformacio kaj kreinto de la religia tendenco nomata "protestantismo" kies eklezioj formiĝis en la 16a jarcento kiel splitiĝo el la RomKatolika Eklezio. La filmo bone respegulas la komencan etapon de tiu procezo, kies ĉefa tiama protagonisto estis Martin Lutero. Sia decido fariĝi pastro post iu traŭma persona travivaĵo, sia religia evoluado...
La demarŝado de iu afero koncerne al la aŭgustena ordeno en kiu li estis enkadrigita igis lin viziti Romon, kie tiam regadis la Papo Leono la 10a, el la familio de la Mediĉoj de Florenco. Tiu vizito, sen ia ajn utilo por la aferoj kiuj venigis lin tien, tamen estis fruktodona en kio rilatas al lia ekkonsciiĝo pri la kontraŭdiroj inter la evangelia mesaĝo, kiu estas kvazaŭ flago de la Eklezio, kaj la religia praktiko de tiu Eklezio.
Profunde impresis lin la merkatado kaj la trompado starigita ĉirkaŭ la kulto al la relikvoj de la gesanktuloj, samkiel la skandala komercado de la indulgencoj. Tiam oni estis konstruante en la Vatikano la katedralon de Sankta Petro kaj la Papo bezonis tro da mono por tiu celo, tial li tre alte impostis la peko-pardonon, kiun la Eklezio administradis.
Tiuj kaj aliaj fiagoj de la katolika Hierarkio inklinis la germanan aŭgustenon rifuzi la oficialan Eklezion kaj emi serĉi en la Evangelio kaj ceteraj Skribaĵoj la mesaĝon kiun la Eklezia Instruo ne dissendadis fidele. Oni devas prikonsideri tion ke en tiu epoko la Sanktaj Skribaĵoj estis nealireblaj por la popolamasoj, kaj tio ne nur tial ke la pres-arto estis invento relative nova kaj krome plejparto el la popolanoj ne sciis legi, sed ankaŭ pro tio ke krome estis malpermesata la tradukado, al la popolaj lingvoj, de la Skribaĵoj kiuj estis redaktitaj nur en la hebrea, la greka kaj la latina lingvoj. Por plejparto el la loĝantaro la referaĵo de la Dia Vorto estis nur la Eklezia instruo, kio okazigadis ĉiutipajn maljustaĵojn. Fakte, la pastraro konstiuis priviligiitan sociklason aparte de nobelaro, la kamparanaro kaj la tiam naskiĝanta burĝaro.
Por lia persona evoluo kaj por la efiko de lia penso sur liaj samtempanoj multe gravis la fakto ke lia aŭgustena kongregacio sendis lin studi teologion en la Universitaton de Wittenberg. Tiu studado igis lin kapabla formuli kun akademia kaj teologia rigoro sian malakordon kun la eklezia praktiko kaj sukcese kontraŭfronti dialektike la plej klerajn teologiistojn de la epoko.
En la sama Universitato de Wittenberg kaj subprotekte de la elektanto de Saksio, Federiko, li dediĉiĝis al la diskonigado de siaj religiaj ideoj kiuj kontraŭfrontigis lin antaŭ la aŭtoritato de Romo. Li poziciiĝis kontraŭ la aŭtoritato de la Papo, la monaĥ-votoj, la fraŭleco de la religiuloj, la kulto al la gesanktuloj, iuj sakramentoj kaj la doktrino pri la indulgencoj; samkiel iuj dogmoj kiel tiu de la purgatorio. En la jaro 1517 li najlis sur la pordon la katedralo iun dokumenton kun siaj 95 tezoj kiuj esprimis la enhavon de lia doktrino. Li prezentis ankaŭ sian teorion pri la praviĝo per fido.
La Papo Leono la 10a kondamnis Luteron per la publikigo de la buleo "Exsurge domine". La buleo estis bruligita de la aŭgusteno en decembro de 1520 kaj la pontifiko ekskomuniigis lin. Ĉi tie oni devas indiki ke tiam estis formiĝanta en Germanio iu movado de apogo al Lutero kiu ampleksis ekde elektantaj princoj kiel tiu de Saksio ĝis ampleksaj amasoj da kamparanoj inkludante ankaŭ la burĝaron. Tiu poziciiĝo signifis, fakte, rompiĝon kun Romo, kio okazigis la intervenon de la imperiestro.
Preskaŭ unu jarcento antaŭ Lutero, la ĉeka Jan Hus intencis tre similan reformon. Kvankam ne mankis al li apogo kaj sekvantoj, lia movado fiaskis kaj li estis deklarita herezulo kaj kondamnita al la bruligejo. En la 16a jarcento, eble pro la ekzistado de la pres-arto (per kiu estis amase diskonigitaj la tezoj de Lutero) kaj la pliakriĝo de la socia problemaro, la plend-movado kaj la rifuzo al la sistemo povis atingi pli da forto kaj plifirmiĝi. La kamparanoj estis, pluafoje kaj kiel estis okazinta en tuta Eŭropo laŭlonge de Mezepoko, pretaj al la ribelo. La ideoj de Lutero menciadis ian evangelian egalecon kiu konstituis la neadon de la superreganta sistemo. Al la naskiĝanta burĝaro estis necesa la ideologia emancipiĝo el la eklezia povo kaj instruo kiu estis beninta dum multaj jarcentoj la feŭdisman povon. La ideoj de Lutero pridubigis la Instruon kaj la aŭtoritaton de la Eklezio. La germanaj princoj timis la imperian absolutismon kiun povus enkonduki la juna imperiestro Karolo la 5a, heredinto de la kronoj de Kastilio, Aragono, Napolo kaj Flandrio, kie jam estis plifirmigita tiu povo fronte al la nobelaro. La popola ribelo kiu konkretiĝadis ĉirkaŭ Lutero konstituis apogpunkton de la princoj fronte al la imperiestra povo. Ĉi tuta cirkonstancaro ebligis la formiĝon de tiu bloko favore al Lutero. En la Dieto de Worms, en 1521, subprezide de Karolo la 5a kiu intencis mildigi la streĉitecon, Lutero, kunvokita por deklari antaŭ la imperiestro la 16an de aprilo, povis rifuzi forĵuri siajn skribaĵojn. Kaj kvankam li estis deklarita proskribita, kaj oni ordonis bruligi liajn librojn, li daŭre ĝuis la apogon de la princo Federiko de Saksio kaj la simpation de granda parto el la germana loĝantaro. Rifuĝinte en la kastelo de Wartburg, Lutero dediĉiĝis de tiam al la tradukado de la Biblio al la germana lingvo.
Ekde tiu momento la historio de la protestantisma Reformacio ne plu estas jam la persona historio de Martin Lutero kaj fariĝis socia fenomeno de amasoj. Lutero perdis la kontrolon de la situacio kaj de la ideoj, se vere li iam havis tiun kontrolon kaj ne estis la situacio kaj ideoj kiuj havis lin. La socia bloko kiu estis apoginta lin estis krucita de multenombraj kontraŭdiroj. La interesoj de la burĝaro ne estis la samaj kiel tiuj de la nobelaro kaj la princoj. Kaj la interesoj de la kamparanoj kontraŭis ĉiujn ceterajn. Ĉiuj ĉi sociaj estamentoj povis iamaniere identiĝi kun Lutero, sed Lutero ne povis apogi ĉiujn samtempe. En la jaro 1525 okazis la milito inter la kamparanoj kaj la feŭdsinjoroj, iomgrade inspirita de la luteraj tezoj pri la kristana egaleco. Komence la kamparanoj ricevis la apogon de la reformaciisto sed Lutero, burĝulo deveninta el kamparana familio kiu prosperis al min-proprietuloj, malligiĝis el la komunista inklino kaj ŝanĝis sian opinion metante sin flanke de la princoj kaj postulante la sufokigon de la ribelo. Lia prestiĝo tre malpliiĝis kaj aperis novaj reformaciaj lideroj kiel Zwinglio, Münzer... provokante la splitiĝon de la lutera Reformacio per la apero de la anabaptismo.
La filmo de Eric Till, kiu ĝis ĉi tiu punkto de la biografio de Lutero sin tenis sufiĉe fidela al la historiaj faktoj, traktas rapide kaj eviteme ĉi tiun periodon de la kamparana milito. La scenaristoj, alĝustiĝante al la apologia celo de la filmo, minimumigas aŭ tute ignoras la respondecon de Martin Lutero en la subpremado kaj masakrado de la kamparanoj; ili eĉ prezentas al la film-spektantaro iujn bildojn de la reformaciisto priplorante tiun perforton. Por la sama celo de apologio de Lutero, la cetero el la filmo tre reduktas la biografion de la protagonisto, sin limigante al iuj malmultaj signifaj momentoj kiel lia edziĝo aŭ la finiĝo de la tradukado de la Biblio, sed tute ne montrante ion pri la Lutero implikita kun la politikaj povoj kiuj manipulis lin por iliaj celoj kaj kiujn manipulis li por plenumi sian Reformacion.
Resumante, la spektanto de ĉi tiu filmo povas eltiri instruon el ĝi nur se li ne limiĝas al ĝi kaj klopodas informiĝi pri la historiaj faktoj tra aliaj vojoj.

Alemania 2003. Dirección: Eric Till. Guión: Camille Thomason y Bart Gavigan.
Película histórica basada en la biografía del reformador alemán Martín Lutero (1483-1546).
La película es meritoria en todos aspectos: buena fotografía, brillante interpretación de los actores -merece una mención especial la interpretación del actor Peter Ustinov en el papel del Príncipe Federico de Sajonia-, bien ambientada y también certeramente basada en la historia, pero con algunas excepciones, de las que vamos a ocuparnos en esta reseña.
Lutero está considerado como el iniciador de la Reforma y el creador de la corriente religiosa conocida como "protestantismo" cuyas iglesias se formaron en el siglo XVI separándose de la Iglesia Católica Romana. La película refleja bien la etapa inicial de ese proceso, cuyo principal protagonista por entonces era Martín Lutero. Su decisión de hacerse sacerdote tras una vivencia personal traumática, su evolución religiosa...
La gestión de unos asuntos de la orden agustina, a la que él pertenecía, le llevó a visitar Roma, donde reinaba entonces el Papa Leon X, de la familia de los Médicis de Florencia. Esa visita, sin ningún tipo de utilidad para los asuntos que le llevaron allí, fue sin embargo muy provechosa en lo que se refiere a su toma de conciencia sobre las contradicciones existentes entre el mensaje evangélico, que es como una bandera de la Iglesia, y la práctica religiosa de esa misma Iglesia.
Le impactó, de manera especial, el mercadeo y el fraude montado en torno al culto a las reliquias de los santos, así como el escandaloso comercio de las indulgencias. Por entonces se estaba construyendo en el Vaticano la Basílica de San Pedro y el Papa necesitaba dinero a toda costa, para lo cual se gravaba con unas altas tasas el perdón de los pecados que la Iglesia administraba.
Esos y otros excesos de la Jerarquía católica generaron en el agustino alemán un cierto rechazo a la Iglesia oficial y un afán de buscar en el Evangelio y demás Escrituras el mensaje que el Magisterio de la Iglesia no transmitía fielmente. Es preciso tener en cuenta que en aquella época las Sagradas Escrituras no eran accesibles a la gente del pueblo y no sólo porque la imprenta era un invento relativamente reciente y la mayoría de la gente no sabía leer, sino que además estaba prohibida la traducción, a las lenguas populares, de las Escrituras que sólo estaban redactadas en hebreo, griego y latín. Para la inmensa mayoría de la gente el referente de la Palabra de Dios era sólo la enseñanza del magisterio eclesiástico, lo que se prestaba a todo tipo de abusos. De hecho, la clerecía formaba una clase social -privilegiada- aparte de la nobleza, el campesinado y la entonces naciente burguesía.
Para su evolución personal y para la influencia que su pensamiento iba a tener sobre sus contemporáneos fue decisivo el hecho de que su congregación agustina le enviase a estudiar teología en la Universidad de Wittenberg. Esos estudios le capacitaron para formular con rigor académico y teológico sus discrepancias con la práctica eclesial y poder enfrentarse dialécticamente a los más eruditos teólogos de la época.
En la misma Universidad de Wittenberg y bajo la protección del elector de Sajonia, Federico, se dedicó a difundir sus ideas religiosas que lo enfrentaban a la autoridad de Roma. Se oponía a la autoridad del Papa, los votos monásticos, el celibato, el culto a los santos, algunos sacramentos y la doctrina sobre las indulgencias así como algunos dogmas como el del purgatorio. En 1517 clavó en la puerta de la catedral un documento con sus 95 tesis que expresaban el contenido de su doctrina. También expuso su teoría acerca de la justificación por la fe.
El Papa León X condenó a Lutero con la publicación de la bula "Exsurge domine". La bula era quemada por el monje en diciembre de 1520 y el pontífice le excomulgaba. En este punto hay que señalar que para entonces se había formado en Alemania un movimiento de apoyo a Lutero que iba desde príncipes electores como el de Sajonia hasta amplias masas de campesinos pasando por la burguesía. Este posicicionamiento significaba, de hecho, una ruptura con Roma, lo que motivó la intervención del emperador.
Casi un siglo antes de Lutero, el checo Jan Hus protagonizó un intento de reforma muy similar al suyo. Aunque no le faltaron apoyos y seguidores su movimiento fracasó y él fue declarado hereje y condenado a la hoguera. En el siglo XVI, quizá por la existencia de la imprenta (por la que se difundieron masivamente las tesis de Lutero) y el agravamiento de las condiciones sociales, el movimiento de protesta y rechazo del sistema pudo cobrar más ímpetu y consolidarse. Los campesinos estaban, una vez más y como había ocurrido en toda Europa a lo largo de la Edad Media, prestos a la rebelión. Las ideas de Lutero evocaban una igualdad evangélica que constituía la negación del sistema imperante. La naciente burguesía necesitaba emanciparse ideológicamente del poder y la enseñanza eclesial que había consagrado durante muchos siglos el poder feudal. Las ideas de Lutero cuestionaban el Magisterio y la autoridad eclesial. Los príncipes alemanes recelaban del absolutismo imperial que podía implantar el joven emperador Carlos V, heredero de las coronas de Castilla, Aragón, Nápoles y Flandes, donde ya se había consolidado ese poder frente a la nobleza. La rebelión popular que se materializaba en torno a Lutero constituía un punto de apoyo de los príncipes frente al poder imperial. Toda esa serie de circunstacias favorecieron la formación de ese bloque a favor de Lutero. En la Dieta de Worms, en 1521, bajo la presidencia de Carlos V que intentó suavizar la tensión, Lutero, llamado a declarar ante el emperador el 16 de abril, pudo negarse a retractarse de sus escritos. Y aunque fue declarado proscrito, y se ordenó quemar sus libros, él siguió disfrutando del apoyo del príncipe Federico de Sajonia y la simpatía de gran parte de la población alemana. Refugiado en el castillo de Wartburg, Lutero se dedicó desde entonces a la traducción de la Biblia al alemán.
Desde este momento la historia de la Reforma protestante deja de ser la historia personal de Martín Lutero para convertirse en un fenómeno social de masas. Lutero perdió el control de la situación y de las ideas, si es que alguna vez lo había tenido y no fueron la situación y las ideas las que le tuvieron a él. El bloque social que lo había apoyado estaba cruzado por múltiples contradicciones. Los intereses de la burguesía eran distintos a los de la nobleza y los príncipes. Y los de los campesinos eran contrarios a los de todos los demás. Todos esos estamentos sociales podían identificarse de alguna manera con Lutero, pero Lutero no podía apoyar a todos a la vez. En 1525 se produce el estallido de la guerra entre campesinos y señores, motivada en parte por las tesis luteranas de igualdad de la cristiandad. En un principio los campesinos recibieron el apoyo del reformador pero Lutero, burgués procedente de una familia campesina venida a más y que tenía negocios mineros, se desligó de veleidades comunistas y cambió de opinión poniéndose al lado de los príncipes y animando a la represión de la revuelta. Su prestigio disminuyó mucho y aparecieron nuevos líderes reformistas como Zwinglio, Münzer... provocando la escisión de la reforma luterana con la aparición del anabaptismo.
La película de Eric Till, que hasta este punto de la biografía de Lutero se había mantenido bastante fiel a los hechos históricos, pasa sobre este período de la guerra campesina como sobre ascuas. Los guionistas, ateniéndose a la finalidad apologética del filme, minimizan o ignoran por completo la responsabilidad de Martin Lutero en la represión y matanza de los campesinos; incluso nos presentan unas imágenes del reformador deplorando aquella violencia. Por la misma finalidad de apología de Lutero, el resto de la película recorta notablemente la biografía del protagonista, limitándose a unos pocos momentos significativos como su matrimonio o la terminación de la traducción de la Biblia, pero sin mostrar nada del Lutero comprometido con los poderes políticos que le manejan para sus fines y a los que él maneja para llevar adelante su Reforma.
Resumiendo, el espectador de esta película puede extraer enseñanza de la misma si no se limita a ella y se preocupa de informarse de los hechos históricos por otras vías.