Sinds haar oprichting in 1949 speelt de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) een centrale rol in de architectuur van de hedendaagse mondiale machtsstructuur. Vaak gepresenteerd als een defensieve alliantie om vrede, stabiliteit en veiligheid voor haar leden te waarborgen, is de NAVO in de praktijk een van de fundamentele pijlers van de mondiale kapitalistische orde geweest. Haar historische ontwikkeling toont aan dat zij niet alleen heeft gefunctioneerd als de gewapende arm van de belangen van de Verenigde Staten en hun bondgenoten, maar ook als een actief instrument ter verdediging van een economisch systeem gebaseerd op ongelijkheid, rijkdomconcentratie en de geopolitieke hegemonie van het geïndustrialiseerde Westen.

Laten we het huidige mondiale functioneren van de NAVO nader beschouwen. Op basis van historische, geopolitieke en ideologische analyse moeten we concluderen dat deze alliantie in wezen niet ten dienste staat van humanitaire of defensieve doeleinden, maar van het behoud van de mondiale kapitalistische orde.

De NAVO werd opgericht in een context van toenemende spanningen tussen de Verenigde Staten en de Sovjetunie. Het verklaarde doel was het indammen van de verspreiding van het communisme en het beschermen van West-Europa tegen een vermeende militaire dreiging van de Sovjetunie. Echter, vanaf het begin functioneerde de NAVO als een instrument van politiek-militaire integratie onder Amerikaanse leiding, wat de strategische onderwerping van West-Europa aan Washington verzekerde.

Voorbij de Oost-West-tegenstelling consolideerde de NAVO een vorm van militair toezicht over de kapitalistische wereld. Dit omvatte geheime interventies, steun aan pro-westerse autoritaire regimes en de ontwikkeling van een “voorwaartse defensie”-doctrine, die het uitbreiden van militaire aanwezigheid buiten het Noord-Atlantisch gebied rechtvaardigde. De Koude Oorlog was niet alleen een ideologische strijd tussen kapitalisme en socialisme — het was ook een gevecht om de controle over hulpbronnen, markten en de soevereiniteit van volkeren in het Mondiale Zuiden.

Met de val van de Berlijnse Muur en de ontbinding van de Sovjetunie voorspelden sommigen het einde van de NAVO. Het tegendeel gebeurde: de alliantie breidde zich oostwaarts uit en nam landen op die eerder tot het Warschaupact behoorden. Dit proces, door Rusland gezien als een directe bedreiging voor zijn veiligheid, brak met de beloften die aan het eind van de Koude Oorlog waren gedaan en wakkerde geopolitieke spanningen aan die tot op heden voortduren.

De jaren 1990 markeerden ook het begin van een interventionistische fase, met de oorlog op de Balkan als het eerste grote voorbeeld. In 1999 bombardeerde de NAVO Joegoslavië zonder goedkeuring van de VN-Veiligheidsraad, waarmee een gevaarlijk precedent van militair unilateralisme werd geschapen. Hierop volgden interventies in Afghanistan (2001–2021), Irak (indirecte steun in 2003), Libië (2011) en operaties in Afrika en het Midden-Oosten onder het mom van de “oorlog tegen terreur”. In plaats van stabiliteit te brengen, lieten deze acties mislukte staten achter, miljoenen doden en ontheemden, en de ineenstorting van nationale instellingen.

Hoewel de NAVO militair opereert, wordt haar legitimiteit ideologisch opgebouwd. De officiële retoriek beroept zich op waarden als “vrijheid”, “democratie” en “veiligheid”, maar deze begrippen worden ingezet om acties te rechtvaardigen die in werkelijkheid het transnationale kapitaal en de politieke elites van de lidstaten ten goede komen. Het is een oorlog waarin taal dient om de ware doeleinden te verhullen: controle over hulpbronnen, toegang tot markten, onderdrukking van volksbewegingen en neutralisatie van geopolitieke actoren die de westerse hegemonie uitdagen.

De NAVO kan dan ook worden begrepen als een essentieel onderdeel van de mondiale neoliberale orde. Ze maakt deel uit van een internationale architectuur waarin militaire macht, de oorlogseconomie, financiële instellingen (zoals het IMF en de Wereldbank) en grote mediaconglomeraten samenwerken om een economisch model in stand te houden dat sociale ongelijkheid verdiept, milieudestructie versnelt en dissidentie criminaliseert.

De kritiek op de NAVO mag zich niet beperken tot de technisch-militaire sfeer. Ze vereist een diepgaande analyse van het maatschappelijke model dat haar draagt. Het systeem dat deze alliantie verdedigt, produceert honger in een wereld van overvloed, oorlogen in naam van vrede, massale ontheemding terwijl grenzen worden gemilitariseerd, en totale surveillance in naam van vrijheid. Het in vraag stellen van de NAVO is daarom onlosmakelijk verbonden met een bredere kritiek op het kapitalisme als dominante vorm van maatschappelijke organisatie.

In dit opzicht blijft het marxisme waardevolle instrumenten bieden om de structurele oorzaken van deze situatie te begrijpen. De analyse van klassenverhoudingen, kapitaalaccumulatie en de rol van de staat helpt te verklaren waarom militarisering het systeem in stand houdt. Maar ook andere tradities — ethische, spirituele, feministische, dekoloniale — verrijken deze kritiek vanuit diverse perspectieven en herinneren ons eraan dat de strijd niet alleen om hulpbronnen gaat, maar ook om betekenis, waardigheid en de horizon van het leven.

De boodschap van het Evangelie, bijvoorbeeld, gelezen vanuit het perspectief van de armen in plaats van de imperia, daagt de huidige orde radicaal uit. Jezus van Nazareth predikte geen onderwerping aan Caesar, maar de bevrijding van de onderdrukten. Zijn leer sluit aan bij vele andere stemmen die om gerechtigheid roepen — van inheemse volkeren tot migrantengemeenschappen, van sociale bewegingen tot culturele verzetsvormen.

De NAVO is niet louter een militaire actor: zij is een symbool en symptoom van een onrechtvaardige wereldorde. Daarom vereist de kritiek op haar meer dan data of statistieken — ze vraagt om historisch bewustzijn, politieke wil en collectieve hoop. Verzet uit zich niet alleen in aanklacht, maar ook in de opbouw van alternatieven. Die ontstaan uit volksstrijd, uit nieuwe vormen van gemeenschapsorganisatie, uit het herwinnen van voorouderlijke kennis, en uit de bevestiging van waarden zoals solidariteit, samenwerking en zorg voor het leven.

Tegenover een systeem dat ons wil doen geloven dat er geen alternatief is, is het essentieel om de politieke verbeelding te herwinnen. Geen enkel imperium was eeuwig. En wanneer het volk zich organiseert en ontwaakt, kan zelfs het meest geavanceerde militaire apparaat hun transformatieve kracht niet tegenhouden.