Page 63 - heleco-93_Neat

polojn kaj privatigis industriojn. Tiele oni malpliigis La bursa kraŝo de la mardo, la 29-an de oktobro de iom la publikan elspezon, sed tamen restis sensolva la 1929 en Usono signifis la abruptan finon de la ekono- problemo de la inflacio. mia prospero en tiu lando. Pro ĝia naturo, la kapital- Al Mussolino ne mankis imitantoj. En la jaro 1923, en ismo neeviteble generas tiajn krizojn. La produktado Hispanio, iu generalo, Miguel Primo-de-Rivera, faris estis pli granda ol la konsumado kaj tio igis pligrandiĝi puĉon, kun la konsento de la monarko, por meti finon la stokoj kaj fali la prezoj. Multaj entreprenoj bankrotis al la parlamenta reĝimo kaj starigi diktaturon. Verdire kaj pligrandiĝis la senlaboreco. Krome, la bursa spe- li ne havis tiel fortan socian apogon kiel la itala dik- kulado generis grandajn esperojn pri gajno kiuj subite tatoro; evidentiĝis ke la situacio ankoraŭ ne estis ma- frustriĝis kiam la investistoj volis vendi siajn akciojn tura en tiu lando por la enradikiĝo de la faŝismo. kaj ne trovis akirantojn. La burso kraŝis kaj centoj da Krome la Generalo Primo-de-Rivera ne estis lerta poli- entreprenoj bankrotis en la daŭro de malmultaj horoj. tikisto. Lia reĝimo daŭris nur sep jarojn; ĝi ne sukcesis La krizo etendiĝis al la Eŭropaj landoj, sed ne al Sovet- pretersuperi la sekvojn de la krizo de 1929, kiun ni unio. Tie jam oni estis aplikante la kvin-jarajn planojn poste pritemos. Pli sukcesa estis la stariĝo de la faŝ- sub ŝtata kontrolo de la ekonomio; krome la ŝtata eko- isma povo en Germanio, kie ĝi ricevis la nomon je nomia kontrolo ekzistis jam antaŭe, dum la epoko de la “naziismo”. Sed tiu sukceso ne estis tre frua; ĝi okazis NEP. Kaj ĝuste tiun solvon, sed favore al la kapitalista unu jardekon post la venko de la itala faŝismo. La eko- ekonomio, oni devis apliki en Usono kaj Eŭropo por nomia krizo de 1929 kontribuis al la kapto de la povo savi la kapitalismon el la damaĝoj kiujn ĝi okazigas al far la germana faŝismo. Kontraŭ-proletara perforto ek- si mem kaj al la socio. En Usono oni aplikis kelkajn zistis en tiu lando jam de tre frue post la mondmilito; solvojn por eliri el la krizo. La New Deal: devigo al la ni memoru la masakradon de la komunistoj Rosa Lu- bankoj prunti monon, detruado de stokoj, kreado de xemburgo kaj Karl Liebknecht. Sed la genezo kaj publikaj entreprenoj, plano de publikaj laboraĵoj, mal- progreso de la naziismo de Hitlero estis relative longa grandigo de la labortago, plialtigo de la salajroj… En procezo, kompare al la itala kazo. Paradokse, la ĉef- Eŭropo oni faris ion similan: ŝtata interveno kun pro- lidero de la germana faŝisma movado, Adolfo Hitlero, tektismaj dispozicioj, kontrolo de la prezoj, plialtigo de ne estis germano sed aŭstro. En la unua mondmilito li la salajroj por stimuli la konsumadon, publikaj labor- estis partopreninte kiel volontulo en la germana armeo. ofertoj, malgrandigo de la labortago… La germanan malvenkon en tiu milito li atribuis al la En Germanio la sekvoj de la krizo estis speciale gravaj marksistoj kaj la judoj. Fakte, la bazo de lia politika tial ke Usono retiris el tiu lando la monon kiun ĝi estis propagando estus la malamo al ambaŭ kolektivoj. Lia investinte tie, kio pligrandigis la mizeron kaj la sen- politika aktivado startis per lia kontakto kun iu mal- laborecon. Hitlero sciis eltiri profiton el tia situacio. La grava partio nomata Germana Laborista Partio, kiu es- nombro da membroj de lia partio ege kreskis; en 1932 tis kontraŭjudisma kaj celis la unuiĝon de ĉiuj ger- estis jam 1.400.000. La malakordo inter la lideroj de la man-lingvaj ŝtatoj. En 1920 li redaktis la 25-punktan burĝaj partioj ebligis ke Hitlero, gvidanto de politika programon de tiu partio, per kiu li jam prezentas la forto kiu tiam estis akirante grandan prestiĝon surbaze tutan nazian ideologion. El la unuiĝo de tiu partio kun de ĝia radikala programo, intrigu por ke la maljuna aliaj similaj rezultis la Germana Nacia Socialista Par- prezidento Hindenburgo mendu al li formi registaron. tio, mallongige nomata “nazia partio”, el kiu Adolfo La titolo de “Socialista” de lia partio estas nur nomina- Hitlero fariĝis lidero ekde 1921. Evidentiĝas ke la mo- la; ĝi utilis por altiri la laboristan amason. Sed plej- delo kiu inspiris ĉi tiun germanan movadon estis la parto el la partia membraro apartenis al la mez-klaso, itala faŝismo, sed ĉi-kaze ŝanĝiĝis la ekstera folkloro, t. kaj nur okaze de la Granda Depresio altiris kelknom- e. anstataŭ la simboloj de la antikva romia imperio, ki- bron da laboristoj antaŭ la promeso meti finon al la el faris Mussolino, Hitlero kaj sia maziisma partio pre- senlaboreco. Same kiel sia itala modelo, Hitlero profi- nis la modelon de la antikva, antaŭkristana, teŭtona po- tis la kontrolon de la politika povo por meti finon al polo. Nu, en 1923, en sia imitado de la itala modelo, ĉiuj demokratiaj institucioj kaj starigi totalisman dikta- Hitlero intencis ripeti en Germanio operacion kiel la turon. La balotado de la 5-a de marto de 1933, por kies marŝado sur Romo de Mussolino. Sed lia operacio, kampanjo la nazia partio ĝuis la financan apogon de konata kiel la puĉo de la bierdrinkejo, fiaskis, kaj la riĉaj industriistoj, estis la lasta de la epoko de Hitlero. responsuloj de tiu provo, inter ili Hitlero, estis arestitaj Krome li pere de dekretoj metis malfacilaĵojn por la kaj enkarcerigitaj. Dum lia enkarceriĝo ĝis 1924 li ver- mitingoj kaj propagando de la ceteraj partioj. La SA kis la libron Mein Kampf (Mia Lukto) per kiu li pre- kaj SS agadis publike tiel perforte kiel siaj italaj simil- zentis sian idearon. Post lia elkarceriĝo li daŭrigis la uloj. Unu semajnon antaŭ la balotado la Parlamentejo organizadon de sia partio kies liderecon neniu pri- estis bruligita; oni kulpigis la komunistojn pri tiu faro diskutis al li. Lia propagando daŭre baziĝis sur la etn- kaj oni arestis 4.000 el ili. Kun tiu preteksto Hitlero ismo, laboro por ĉiuj kaj atribuo de la milita malvenko prezentis dekreton de alarmo-stato kun provizora ĉes- al la demokratuloj, komunistoj kaj judoj. Li elektis kiel igo de kelkaj demokratiaj rajtoj de la civitanoj. Tio simbolo la svastikon, kaj kreis armeecajn grupojn: la konstituis leĝan bazon por la starigo de fakta diktaturo SA (alsalt-sekcioj) kaj la SS (protekt-sekcioj). Eble tiu kiu signifis la finon de la aplikado de la Konstitucio de partio neniam estus atinginte la gravecon kiun ĝi poste la Respubliko. La posta baldaŭa morto de la prezidento atingis se ne estus okazinte la krizo de 1929. Hindenburgo permesis al Hitlero alpreni la tutan povon 63